Gabriel Garsia Markez
Senatorit Onesimo Sançes i mungonin edhe gjashtë muaj e njëmbëdhjetë ditë për të vdekur kur e gjeti gruan e jetës së tij. E njohu këtë femër në Trëndafilishta e Mëkëmbësit të Mbretit, një katund koti, i cili natën shërbente si mol i fshehtë për anijet e detit të hapur të kontrabandistëve dhe, përkundrazi, në dritën e diellit dukej si qoshku më i pavlerë i shkretëtirës, përballë një deti të padobishëm e pa përudhje; një vend aq i veçuar nga bota sa nuk të shkonte në mendje se atje mund të jetonte ndonjë rob i zoti për të ndryshuar fatin e dikujt. Madje, edhe emri i tij dukej si një shaka, pasi të vetmin trëndafil, që u pa në atë katund, e çoi vetë senatori Onesimo Sançes, pikërisht atë mbrëmje që njohu Laura Farinjën.
Qe një ndalesë e pashmangshme gjatë fushatës elektorale të çdo katër viteve. Në mëngjes kishin mbërritur furgonët e komedianëve ambulantë. Pastaj erdhën kamionët me indianë të paguar që i shpinin nëpër fshatra për të mbushur sheshet e veprimtarive publike. Pak përpara orës njëmbëdhjetë, me muzikë e fishekzjarrë dhe me truprojat e shoqërimit, mbërriti automobili ministror me një ngjyrë të freskët luleshtrydheje. Senatori Onesimo Sançes, i qetë dhe i përjetshëm brenda veturës me ajër të kondicionuar, menjëherë sa i hapën derën u rrëqeth nga një afsh përvëlues, këmisha prej mëndafshi natyral iu lag e në të i mbeti një njollë supe mavi dhe sikur u ndie shumë vite më plak e më i vetmuar se kurrë. Në të vërtetë, sa kishte mbushur 42 vjeç, ishte diplomuar me titullin e inxhinierit të metalurgjisë në Universitetin e Gotingut dhe ishte një lexues ngulmues, edhe pse jo shumë i suksesshëm, i klasikëve latinë të përkthyer keq. Ishte i martuar me një gjermane rrëzëlluese, me të cilën kishte pesë fëmijë. Në shtëpinë e tij të gjithë qenë të lumtur, por ai kishte qenë më i lumtur nga të gjithë deri para tre muajve, kur mori vesh se, përfundimisht, do të vdiste në Kërshëndellat e ardhshme.
Ndërkohë që po përfundonin përgatitjet e manifestimit publik, senatori qëndroi e u çlodh ndonjë orë në shtëpinë që i kishin rezervuar për këtë gjë. Para se të shtrihej, vendosi në ujë të pijshëm një trëndafil natyral me rrënjë, që e kishte mbajtur me kujdes përmes shkretëtirës, hëngri për drekë ushqimin dietë me drithëra që e kishte marrë me vete për t’iu shmangur mishit të cjapit të fërguar që e priste më vonë, pastaj kapërdiu hapet analgjetike, para kohës së duhur, në mënyrë që të parandalonte dhimbjet. Mu pranë shtratit të varur, vendosi ventilatorin elektrik dhe trëndafilin për t’i bërë hije, u shtri lakuriq për pesëmbëdhjetë minuta, bëri ç’është e mundur të çlodhej mendërisht e të flinte, duke mos menduar aspak për vdekjen që e priste. Përveç mjekëve askush nuk e dinte se ishte i dënuar me një fund të prerë, sepse kishte vendosur ta vuante në vetmi të fshehtën e tij, duke vazhduar jetën e zakonshme, jo për krenari po për nder.
E ndjeu veten të zotëruar plotësisht prej vullnetit të vet, kur doli përpara publikut në orën tre të pasdites; me një palë pantallona pëlhurë liri të ashpër, me një këmishë me lule ndihej vërtet i çlodhur e i pastër dhe me shpirtin plot gëzim e të çliruar nga dhimbjet prej hapjeve që mori. Megjithatë, brengosja e vdekjes ishte shumë më e rëndë nga ç’e pandehte, sepse, me t’u ngjitur në tribunë, ndjeu një përçmim të çuditshëm për ata që përpiqeshin t’i shtrëngonin dorën dhe nuk i erdhi aspak keq, si dikur, për varganin e indianëve të zbathur, të cilët mezi i duronin shpimet e kripës së gurit në sheshin e vogël e të shkretuar. Me një shenjë me duar, gati tërë inat, bëri të reshtin duartrokitjet dhe nisi të flasë, pa gjeste, me sytë e ngulur mbi detin që po rënkonte nga vapa. Zëri i tij i shtruar e i thellë ngjante me ujin që rri, por fjalimi i mësuar përmendsh e i përsëritur kushedi sa herë, as që kishte të bënte me të vërtetën, por me një sentencë fataliste kundërshtimi, marrë nga libri i katërt i kujtimeve të Mark Aurelit.
– Jemi këtu për të shkatërruar natyrën, – ia nisi, në kundërshtim me gjitha bindjet. – Tani nuk do të jemi më fëmijët e braktisur të atdheut, nuk do të jemi jetimët e Zotit në mbretërinë e etjes dhe të motit të keq, nuk do të jemi as mërgimtarët e tokës tonë. Do të jemi të tjerë, zonja dhe zotërinj, do të jemi të mëdhenj dhe të lumtur.
Ishin formulat e rrethit të tij. Ndërkohë që ai fliste, ndihmësit e tij hidhnin në ajër tufa me zogj prej letre që, sikur të qenkëshin të gjallë, rrotulloheshin mbi tribunën me dërrasa e shkonin tutje nga deti. Në të njëjtën kohë, disa të tjerë nxirrnin nga furgonët disa pemë teatri me gjethe prej cohe dhe i ngulnin në tokën prej kripe guri, mbrapa turmës. Më në fund, vendosën një fasadë prej kartoni me shtëpi të rreme me tulla të kuqe e me dritare, me të cilën mbuluan kasollet e mjera të jetës reale.
Senatori, për ta zbukuruar fjalimin, futi edhe dy citate në latinisht. Premtoi makina për të derdhur shi, fidanishte portative me kafshë tryeze, vajra lumturie që do të bënin të rriteshin lakrat në atë tokë të shkretë prej kripë guri dhe vile rrushi trinie nëpër dritare. Kur kuptoi se bota e fiksionit mbaroi, bëri shenjë me gisht dhe bërtiti:
– Ja, ashtu do të jemi, zonja dhe zotërinj. Shikoni, atje. Ashtu do të jemi.
Publiku u kthye andej. Një transatlantik prej letre të ngjyer po kalonte pas banesave, dhe ishte më i lartë se shtëpia më e lartë e qytetit të sajuar. Vetë senatori vuri re se, nga përpjekjet për ta montuar e çmontuar dhe për ta çuar nga një vend në tjetrin, edhe fshati i supozuar, prej kartoni, ishte prishur nga moti i keq dhe dukej aq i pistë, i pluhurosur e i trishtuar sa edhe vetë Trëndafilishta e Mëkëmbësit të Mbretit.
Nelson Farinja, për herë të parë gjatë dymbëdhjetë vjetëve, nuk shkoi ta përshëndeste senatorin. E dëgjoi fjalimin e tij nga shtrati i vet, midis mbeturinave të drekës, nën gjethnajën e freskët të një shtëpie prej dërrasash të palatuara, të cilën e kishte ngritur me duart e veta, po me ato duar farmacisti me të cilat pati shqyer gruan e parë. Ishte arratisur nga burgu i Kajenës dhe pat ardhur në Trëndafilishta e Mëkëmbësit të Mbretit në një anije të ngarkuar me papagaj të pafajshëm shumëngjyrësh, bashkë me një zezake të bukur dhe blasfemuese, të cilën e kishte takuar në Paramaribo dhe me të cilën pati një vajzë. Gruaja e dytë vdiq nga një vdekje natyrale pak muaj pas lindjes, duke mos pasur fatin e gruas së parë, copat e së cilës ushqyen kopshtin që ajo vetë e kishte selitur me lulelakër, por që më vonë e varrosën të tërën në varrezat lokale, duke i vënë emrin e saj holandez. Vajza, nga e ëma kishte trashëguar ngjyrën e lëkurës dhe trupin e hajthëm, ndërsa sytë e gjelbër dhe të hutuar i kishte nga i ati; pikërisht kjo ishte arsyeja për të thënë se ishte krijesa femërore më e bukur në botë.
Që kur njohu senatorin Onesimo Sançes, gjatë fushatës së parë elektorale, Nelson Farinja i qe lutur ta ndihmonte për të siguruar një kartë të rreme identiteti, në mënyrë që t’i shpëtonte drejtësisë. Senatori, i sjellshëm por i vendosur, nuk kishte pranuar ta ndihmonte. Nelson Farinja, për vite të tëra, nuk hoqi dorë nga kërkesa e tij. Ai, sa herë i jepej rasti, ia bënte kërkesën në një mënyrë tjetër. Ama, përherë kishte marrë të njëjtën përgjigje. Kjo ishte arsyeja që kësaj radhe ai qëndroi shtrirë në shtratin e tij të varur, i dënuar të kalbej për së gjalli në atë strofkë piratësh. Kur dëgjoi duartrokitjet e fundit ngiti kokën dhe përmbi hunjtë e gardhit pa anën e prapme të farsës: pajandrat e godinave, armaturat e pemëve, prestidigjitatorët e fshehur që shtynin transatlantikun. Pështyti me inat.
– Merde, – tha – c’est le Blacaman de la politique.
Si zakonisht, pas fjalimit senatori bëri një shëtitje nëpër rrugët e katundit, midis muzikës dhe fishekzjarrëve dhe i rrethuar nga vendasit që i flisnin për hallet e tyre. Senatori i dëgjonte gjithë mirësjellje dhe përherë gjente një mënyrë për t’i ngushëlluar që të gjithë, pa u bërë ndonjë favor kushedi çfarë. Një grua, te pragu i një banese, midis gjashtë fëmijëve të saj të vegjël, bërtiti aq fort sa zëri i saj doli mbi gjullurdinë dhe shpërthimet e fishekzjarrëve.
– Unë nuk dua ndonjë gjë të madhe, senator, – tha, – vetëm një gomar për të sjellë ujin që nga Pusi i të Varurit.
Senatori vuri re fëmijët e saj kockë e lëkurë e të palarë.
– Ku është burri yt? – e pyeti.
– Shkoi të kërkojë fatin në ishullin Aruba, – u përgjigj gruaja tërë humor, – por gjeti një të huaj nga ato që vënë diamante në dhëmbë.
Përgjigja e saj shkaktoi një shtrëngatë të qeshurash.
– Epo mirë,- vendosi senatori, – do ta kesh gomarin.
Pak më vonë, një nga ndihmësit e tij çoi tek banesa e gruas një gomar ngarkese, në kurrizin e të cilit qe damkosur me bojë të përhershme motoja elektorale që askush të mos e harronte se ishte një dhuratë nga senatori.
Duke ecur më tej, senatori bëri gjeste të tjera bamirësie, madje i dha një lugë një të sëmuri që kishte dalë me gjithë shtrat te dera e banesës për ta parë. Te qoshja e fundit, përmes hunjve të oborrit, pa Nelson Farinjën në shtratin e varur dhe iu duk si i përhimë e i trishtuar, megjithatë e përshëndeti ftohtë:
– Si jeni?
Nelson Farinja u rrotullua në shtratin e varur, pa e prishur terezinë prej vështrimit të tij të ftohtë.
– Moi, vous savez,- tha.
E bija, me të dëgjuar përshëndetjen, doli sakaq në oborr. Kishte veshur një rrobë dhome fshati të zakonshme dhe të vjetruar, kokën e kishte zbukuruar me fjongo me ngjyra dhe fytyrën të lyer për ta mbrojtur nga dielli; ama edhe në atë gjendje shkujdesjeje, do të thoshe se nuk kishte vajzë tjetër më të bukur në botë. Senatori mbeti pa frymë.
– Dreqi ta marrë! – psherëtiti i habitur. – Ç’mrekulli paska bërë Zoti!
Atë natë Nelson Farinja e veshi të bijën me rrobat më të mira dhe e dërgoi te senatori. Dy roje të armatosur me pushkë, që po koteshin prej vapës në shtëpinë bujtëse, e urdhëruan të ulej e të priste në të vetmen karrige që kishte në paradhomë.
Senatori ndodhej në dhomën ngjitur në takim me parinë e Trëndafilishtës së Mëkëmbësit të Mbretit, të cilët i kishte thirrur për t’u zbuluar ca të vërteta që fshiheshin në fjalimet e tij. Ishin aq të ngjashëm me gjithë të tjerët që takonte përherë në fshatrat e shkretëtirës sa vetë senatori u ndie i velur nga e njëjta mbledhje natë për natë. Këmisha i qe bërë ujë nga djersa dhe po përpiqej ta zbërthente e ta hidhte mbi trup në flladin e ngrohët të ventilatorit elektrik që gumëzhinte si ndonjë zekth në përgjumjen e dhomës.
– Ne, sigurisht, nuk hamë zogj prej letre, – tha. – Ju dhe unë e dimë se ditën kur do të ketë pemë dhe lule në këtë nevojtore për cjeptë, ditën kur në puse do të ketë ngjala në vend të krimbave, atë ditë as ju e as unë nuk kemi pse duhemi më këtu. Apo nuk e kam mirë?
Askush nuk u përgjigj. Ndërsa fliste, senatori kishte kapur një fletë kalendari dhe e kishte bërë si një flutur prej letre. Ashtu kot, e vuri atë në rrymën e ajrit që krijonte ventilatori dhe flutura fluturoi sa andej këndej, brenda dhomës, e pastaj doli përmes derës gjysmë të hapur. Senatori vazhdoi të fliste me një siguri të madhe që mbështetej në bashkëpunimin me vdekjen.
– Atëherë, – tha, – nuk kam pse t’jua përsërit atë që tashmë e dini mirë: se rizgjedhja ime është më shumë në interesin tuaj se sa timin, sepse unë kam ardhur deri këtu për ujërat e qelbura dhe mundin e indianëve, kurse ju, përkundrazi, jetoni prej saj.
Laura Farinja pa të dilte flutura prej letre. Vetëm ajo e pa, sepse rojet e paradhomës po dremisnin me pushkët të përqafuara. Pasi bëri disa rrotullame, flutura e madhe prej litografi u çmbështoll plotësisht, u përplas në mur dhe mbeti e ngjitur atje. Laura Farinja u përpoq ta hiqte andej me thonj. Një nga rojet, që u zgjua nga duartrokitjet në dhomën pranë, e vuri re përpjekjen e saj të kotë.
– Nuk mund të shqitet, – tha përgjumësh. – Është e vizatuar në mur.
Laura Farinja u ul përsëri në karrige, ndërkohë që njerëzit filluan të dilnin nga mbledhje. Senatori qëndroi te dera e dhomës me dorën te doreza e derës dhe e pa Laurën vetëm kur paradhoma mbeti bosh.
– Ç’bën këtu?
– C’est de la part de mon père, – tha ajo.
Senatori kuptoi gjithçka. Këqyri rojet e përgjumura, pastaj këqyri Laura Farinjën, bukuria e pagjasë e së cilës ishte më urdhëruese se dhimbja e tij dhe atëherë zgjodhi që vdekja të vendoste për të.
– Hyr, – i tha.
Laura Farinja, e habitur, mbeti te dera e dhomës: mijëra kartëmonedha fluturonin në ajër duke rrahur krahët si flutura. Por senatori fiku ventilatorin dhe kartëmonedhat që mbetën pa ajër ranë e qëndruan mbi sendet e dhomës.
– Siç e shikon, – buzëqeshi, – edhe mutehirat fluturojnë.
Laura Farinja u ul në një bankë shkolle. Kishte një cipë të lëmuar e të tendosur, me të njëjtën ngjyrë dhe të njëjtën dendësi diellore si e naftës bruto, flokët i kishte si jelet e një pele trevjeçare, ndërsa sytë e mëdhenj shkëlqenin më shumë se drita. Senatori ndoqi fillin e vështrimit të saj që, më në fund, ra mbi trëndafilin e fishkur nga kripa e gurit.
– Është një trëndafil, – tha ai.
– Po, – tha ajo me një lloj ndërdymje në fytyrë, – kam parë në Rioaka.
Senatori u ul mbi një shtrat portativ, duke folur për trëndafilat e duke zbërthyer këmishën. Mbi brinjën, ku ai mendonte se ndodhej zemra brenda gjoksit, kishte një tatuazh pirati, një zemër të goditur me shigjetë. E hodhi përtokë këmishën e lagur nga djersa dhe i tha Laura Farinjës ta ndihmonte për të hequr çizmet.
Ajo u ul në gjunjë përpara shtratit portativ. Senatori, i menduar, vazhdoi ta këqyrte dhe, ndërkohë që ajo po i zgjidhte lidhëset, pyeste veten se cili prej të dyve do të ishte fati i keq i atij takimi.
– Je një fëmijë, – i tha.
– Nuk është ashtu, – tha ajo. – Në prill mbush 19 vjeçe.
Senatori u bë kureshtar.
– Ç’datë?
– Në njëmbëdhjetë prill, – tha ajo.
Senatori u ndie më mirë.
– Qenkemi të dy Dashi, – tha. Pastaj shtoi: – Është shenja e vetmisë.
Laura Farinja nuk i kushtoi vëmendje, ngaqë nuk dinte ç’të bënte me çizmet. Nga ana e tij, senatori nuk dinte ç’të bënte me Laura Farinjën, sepse nuk ishte mësuar me dashuri të paparashikuara dhe, veç kësaj, ishte i vetëdijshëm se kjo binte erë poshtërsie. Vetëm sa për të fituar kohë e për t’u menduar e futi midis gjunjëve Laura Farnjën, e mbërtheu me duar për beli dhe shtriu me shpinë në shtratin e vet portativ. Vetëm atëherë vuri re se ajo ishte fare lakuriq poshtë fustanit, sepse trupi i saj lëshoi një aromë të mirë e të çuditshme prej kafshe mali, ndërsa zemra e saj trandej prej frike dhe lëkura iu mbush me bula djerse të ftohta shqetësimi.
– Askush nuk na do, – psherëtiti ai.
Laura Farinja deshi të thoshte diçka, por ajri i mjaftoi vetëm për të marrë frymë. Ai e shtriu pranë vetes për ta ndihmuar. Kur fiku dritën, dhoma mbeti në gjysmë hijen e trëndafilit. Ajo u çlirua nga përdëllimi për fatin e vet. Senatori nisi ta ledhatonte më nge, pastaj kërkoi me dorë seksin e saj, pothuaj pa ia prekur, por, kur e gjeti, hasi në një pengesë prej hekuri.
– Çfarë e ke këtë?
– Një dry, – tha ajo.
– Ç’është kjo marrëzi?! – tha senatori me tërbim, dhe e pyeti për atë që duhet të dinte: – Ku është çelësi?
Laura Farinja mori frymë e lehtësuar.
– E ka im atë, – u përgjigj. – Më tha se më dërgon për t’ju dhënë një mesazh të shkruar, me të cilin kërkon një zotim nga ju, që t’i rregulloni gjendjen në të cilën ndodhet.
Senatori u hardallos edhe më. “Frëngu i dreqit!”, murmuriti gjithë zemërim, pastaj mbylli sytë për të gjetur pak prehje dhe, ashtu në errësirë, iu kujtua takimi i parë me të. “Mos harro – kujtoi senatori – se ti, apo kushdo qoftë, do të jesh i vdekur brenda një kohe shumë të shkurtër dhe se, pastaj, as emri nuk do të mbetet prej jush”. Priti sa t’i kalonin të rrëqethurat dhe e pyeti vajzën:
– Nuk më thua, çfarë ke dëgjuar të thonë për mua?
– Doni të vërtetën?
– Po, të vërtetën.
– Epo mirë, – mori guxim Laura Farinja, – thonë se ju jeni më i keq nga të gjithë, se jeni ndryshe nga të tjerët.
Senatori nuk e prishi terezinë. Heshti gjatë, me sytë e mbyllur, dhe kur i hapi prapë iu duk se iu kthyen përsëri instinktet e veta më të fshehta.
– Dreqi ta marrë, – vendosi ai, – thuaj atij trapit, babait tënd, se do t’ia mbaroj hallin që ka.
– Epo, nëse doni, atëherë unë po shkoj t’i marr çelësin, – tha Laura Farinja.
Senatori nuk e la të shkonte.
– Në djall çelësi! – tha. – Lëre dhe fli pak me mua. Kur njeriu ndihet i vetmuar, është mirë të jetë me dikë.
Atëherë, ajo u shtri në një krah, me sytë e ngulur te trëndafili. Senatori e rrethoi me krahë për beli, e fshehu fytyrën e tij te sqetulla e saj me aromë kafshe mali dhe iu dorëzua terrorit.
Gjashtë muaj e njëmbëdhjetë ditë më vonë do të vdiste, po në atë pozicion, i zvetënuar e i përbuzur nga skandali publik me Laura Farinjën dhe duke qarë nga tërbimi se po vdiste pa të.
